FAMILIEBEDRIJVEN: EEN VLOEK OF EEN ZEGEN?

Kies je als jonge generatie om te breken met verouderde tradities en klamp je je eraan vast?

Het afgelopen jaar mocht ik een jonge ondernemer begeleiden naar verandering. Het plan om het bedrijf van zijn ouders over te nemen, was al in gang gezet en werd midden 2024 gefinaliseerd.

Hij kent het bedrijf door en door. Hij heeft er als kind vaak door de gangen gelopen en kent heel wat medewerkers sinds jaren. Als jongvolwassene is hij in dienst gekomen en heeft in verschillende afdelingen gewerkt. Maar het besturen ervan was nieuw.

Zijn vraag was duidelijk; hij wilde niet enkel zijn persoonlijke competenties opschroeven, hij wilde tegelijk voorbereidingen treffen om de afdelingen en de medewerkers autonomer te laten functioneren. Autonomie werd dan ook een sleutelwoord en ons traject bestond eruit om versie 2.0 klaar te stomen. Geen enkel onderwerp bleef ongemoeid. Geen enkel thema bleef onbesproken.

Moet het gezegd dat dit voor mij een ‘moeiteloos’ traject was.

Dat is niet altijd zo en lang niet overal. Ik kom vaker in familiebedrijven.

Wat een familiebedrijf in de loop der jaren sterk gemaakt heeft, kan vandaag hun zwakte zijn.

Daarmee doel ik op de typische 'heilige huisjes' die familiebedrijven vaak te lang in stand houden en die hen parten spelen.

Verouderde werkprocessen

"Zo hebben we het altijd gedaan" - deze vijf woorden zijn vaak de doodsteek voor innovatie in familiebedrijven. Terwijl de wereld digitaliseert, blijven sommige bedrijven vasthouden aan stoffige ordermappen en vergeelde factuurboeken. Of ze werken met software die nog dateert uit de tijd dat internet met gekraak en gepiep tot leven kwam.

Deze gehechtheid aan vertrouwde maar verouderde systemen heeft een grotere impact dan veel ondernemers beseffen. Het is als rijden in een oldtimer op de snelweg - charmant, maar niet praktisch. De gevolgen zijn verstrekkend:

Je verliest niet alleen kostbare uren aan handmatige processen die geautomatiseerd kunnen worden, maar betaalt ook het prijskaartje van gemiste efficiëntie. Jonge, technisch onderlegde medewerkers zien een werkomgeving die stilstaat in de tijd en zoeken hun heil elders. Ondertussen race je concurrentie voorbij met moderne systemen die real-time inzicht geven en slimme beslissingen mogelijk maken.

In de huidige markt is stilstand geen optie meer - het is achteruitgang. De vraag is niet óf je moet moderniseren, maar hoe snel je de sprong naar het heden kunt maken.

Grenzeloze klantenservice: Een verborgen kostenpost

Als familiebedrijf bouw je vaak jarenlange relaties op met klanten. Deze persoonlijke aanpak kan echter doorschieten: klanten bellen 's avonds laat, verwachten directe reacties in het weekend, of krijgen uitzonderingen die de norm worden. Wat begint als klantgerichtheid, groeit uit tot een onhoudbaar patroon.

Deze grenzeloze dienstverlening heeft een domino-effect. Medewerkers worden verplicht om dit serviceniveau te evenaren, wat leidt tot overwerk en stress. De 24/7 beschikbaarheid verstoort niet alleen hun werk-privébalans, maar zet ook een ongezonde standaard voor nieuwe klantrelaties.

Het resultaat? Een uitgeput team, inefficiënte werkprocessen en een bedrijfscultuur waarin 'nee' zeggen taboe is. De kunst is om de persoonlijke service die het familiebedrijf kenmerkt te behouden, maar wel binnen professionele kaders die werkbaar zijn voor iedereen.

Gedateerd leiderschap

Het traditionele beeld van de alwetende baas die als een dirigent elk aspect van het bedrijf dicteert, past niet meer in de moderne werkwereld. Toch worstelen veel leidinggevenden nog met het loslaten van deze verouderde controlestijl. Ze houden vast aan een top-down benadering waarbij ideeën en beslissingen exclusief uit de directiekamer komen, terwijl de kennis en creativiteit van medewerkers onbenut blijft.

Modern leiderschap draait juist om het faciliteren van talent en het creëren van een omgeving waar ideeën vrij kunnen stromen - ongeacht uit welke hoek ze komen. In plaats van een éénrichtingsverkeer van opdrachten, ontstaat er een dynamisch netwerk van samenwerkende professionals die elkaar versterken. Leiders van nu begrijpen dat hun rol niet is om te domineren, maar om te verbinden en te ondersteunen.

Deze verschuiving van directief naar participatief leiderschap zorgt voor betere resultaten: gemotiveerde medewerkers, meer innovatie en een sterkere organisatie. Want wanneer iedereen zich gehoord voelt en kan bijdragen, worden niet alleen individuele doelen bereikt, maar groeit het hele team naar een hoger niveau.

Van dirigent van teamspeler, dat is modern leiderschap.

Het pand als gouden kooi

Familiebedrijven hebben vaak een bijzondere band met hun historische locatie. Het pand vertelt een verhaal van generaties ondernemerschap en is verweven met de bedrijfsidentiteit. Maar deze emotionele binding kan een zakelijke belemmering worden.

De nadelen zijn concreet: onpraktische werkruimtes, hoge energiekosten, parkeerproblemen en geen uitbreidingsmogelijkheden. Toch blijft de weerstand tegen verhuizing groot. "Dit pand hoort bij ons" wint het van zakelijke overwegingen, ook als dit betekent dat het bedrijf niet kan groeien of moderniseren.

De uitdaging is om verder te kijken dan de bakstenen. Want een familiebedrijf is meer dan een gebouw - het gaat om het voortzetten van een ondernemersvisie, in een omgeving die past bij deze tijd.

Besluitvormingsprocessen

Op papier zijn de taken netjes overgedragen. Er is een capabel management team en de vorige generatie heeft officieel een stap terug gedaan. Maar de werkelijkheid is weerbarstiger: geen enkele strategische beslissing wordt genomen zonder de zegen van pa of ma.

Het scenario herhaalt zich telkens. Het management team signaleert kansen of uitdagingen vanuit hun dagelijkse praktijk. Maar in plaats van directe actie volgt er eerst familieberaad. Achter gesloten deuren wordt gewikt en gewogen, vaak zonder de inzichten van de mensen die dagelijks met hun voeten in de klei staan. Het management team staat machteloos aan de zijlijn, wachtend op witte rook uit de familiekamer.

Deze verborgen machtslijn ondermijnt niet alleen het gezag van het management team, maar verstikt ook hun motivatie en betrokkenheid. Want waarom zou je je nek uitsteken met nieuwe ideeën als de echte beslissingen toch in de familiekring worden genomen? Het resultaat is een passieve bedrijfscultuur waar initiatief en vernieuwing stilvallen.

De kunst is niet om de ervaring van de vorige generatie overboord te gooien, maar om deze te integreren in een professioneel besluitvormingsproces waar alle stemmen gehoord worden.

Dit soort 'heilige huisjes' ontstaan vaak vanuit loyaliteit en traditie, maar kunnen de modernisering en groei van het bedrijf in de weg staan. Wat herken je hiervan?

Waarin hou jij jezelf tegen om vooruit te gaan? Om de afslag van 2025 te nemen en die van de nineties achter je te laten?

(Foto: Annie Spratt)